Przystanek historia

Może warto w 2018 roku przypomnieć mieszkańcom i turystom historię powstania i rozwoju najstarszej dzielnicy miasta a tym samym Karpacza. A jest co wspominać: pierwszych poszukiwaczy szlachetnych kamieni i złota szukających karkonoskich skarbów w Dzikim Potoku, siedemnastowiecznych górników drążących sztolnie w Karpatce i Strzelcu, zielarzy i laborantów z Płóczek, pierwszych właścicieli i gości tutejszych hoteli i sanatoriów, passantów, tragarzy lektyk, przewodników, historie związane z wójtowskimi sądami w tutejszej karczmie czy też dotyczące legendarnych początków hodowli karkonoskich pereł.

Na przełomie XII i XIII wieku, Kotlina Jeleniogórska, a przede wszystkim same Karkonosze były terenem prawie niezamieszkałym. Potwierdzają ten stan rzeczy źródła historyczne. Tylko sześć miejscowości zostało wymienionych w XIII wiecznych dokumentach: Stara Kamienica 1242, Jelenia Góra 1281, Cieplice 1281, Malinnik 1288, Rybnica 1288, Jeżów 1299. Kolejne dwadzieścia dwie miejscowości spotykamy we wzmiankach pochodzących z przełomu XIII i XIV wieku. Wśród nich również takie, które leżą w najbliższym sąsiedztwie współczesnego Karpacza: Miłków, Ściegny, Sosnówka, ale nie wymienia się żadnej osady, czy też wsi leżącej w obecnych granicach administracyjnych miasta.1

Początki Karpacza giną w mrokach dziejów. Pierwsza wzmianka o Karpaczu, a dokładniej o jednej z dzisiejszych jego dzielnic pochodzi z początku XV wieku. A dokładnie z roku 1412. Wtedy to ulewa zniszczyła doszczętnie wieś  Broniów. Jej mieszkańcy mieli się według legendy przenieść do Sosnówki oraz dzisiejszej Płóczek, gdzie osiedlili się pomiędzy Łomnicą i Łomniczką na wysokości dzisiejszego dworca kolejowego2.

Pierwsza potwierdzona w dokumentach historycznych informacja o tej dzielnicy Karpacza pochodzi z maja 1418 roku „21 maja 1418 r. Cuncze Nebiltschicz sprzedał braciom Ottonowi i Peterowi Nebiltschicz, wszystko co ma w Miłkowie /Arnsdorf/, Ściegnach /Steinseyfen/ i Płóczkach / TWERCHSEYFEN/ w okręgu Jelenia Góra /Hirschberg/.3

Rozwój osady został jednak bardzo szybko przerwany przez najazdy husytów, którzy zniszczyli leżącą nie opodal kaplicę św. Anny oraz Miłków4. Jednak osadnictwo przetrwało na tym terenie trudny czas wojen husyckich, ponieważ zachował się dokument pochodzący z roku 1491, gdzie zostaje wymieniony Miłków, Ściegny oraz Płóczki /Querichseifen/ w okręgu Jelenia Góra. Wtedy to 15 października kolejny właściciel podkarkonoskich dóbr w Miłkowie /Arnsdorf/, Ściegnach /Steinseyfen/ i Płóczkach /Querichseyfen/ niejaki Heinze Runge sprzedaje je rodzinie Reibnitz von Wederau5

Ziemi nadającej się pod uprawę było jednak mało. W posiadaniu magistratu miasta Budziszyn znajdowała się tzw.Fassions-Tabellenz roku 1576, w której umieszczony został opis okręgu jeleniogórskiego, a w nim dane dotyczące Płóczek /Querkseyffen/. Gospodarstwa były niewielkie, ponieważ na 5 łanach gospodarowało  7 gospodarzy6.

Rozwój średniowiecznego Karpacza związany był nie tylko z akcją kolonizacyjną prowadzoną wówczas u podnóża Karkonoszy. Odkrycie nad Jedlicą dość bogatych złóż rud żelaza oraz prowadzone na coraz większą skalę roboty górnicze przyczyniły się do powstania dużych, jak na ówczesne warunki, ośrodków metalurgicznych w Kowarach i Ściegnach. Rozwijające się tam hutnictwo żelaza i jego przetwarzanie wymagało olbrzymich ilości drewna i węgla drzewnego-podstawowego wówczas surowca energetycznego. W tym celu wycinano coraz to większe obszary lasu. Na powstałych wyrębach, które z czasem przekształciły się w łąki i pastwiska, zaczęto hodować bydło. WSchleschischen Provizialblatterz roku 1797 znajdujemy w tomie 25 informację o powstaniu osadnictwa na terenie obecnego miasta Karpacza, w której jest mowa o przybyciu na te tereny drwali i węglarzy przygotowujących węgiel drzewny na potrzeby kuźni działających w Kowarach. Tak chce tradycja. Działało wtedy tutaj osiem węglarni. Zgodnie ze starą tradycją pierwsi kurzacy i drwale mieli się osiedlać na granicy obecnej dzielnicy Brzezie Karkonoskie /Birkigt/ a dolnym Karpaczem i Płóczkami, a następnie wzdłuż drogi biegnącej wierzchołkiem garbu leżącego pomiędzy Łomnicą a Łomniczką. Miało to mieć miejsce w połowie XVI wieku. Pierwszy gospodarstwo prawdopodobnie miało powstać na miejscu obecnegoBachusaw roku 1602. W każdym razie, do początku XVII wieku w osadzie było już dwadzieścia zamieszkałych na stałe domów. Później powstały domy w górnej części Karpacza i nad Łomnicą, którą to część miasta była nazywana do wojny Nowymi Domami -okolice dzisiejszej ulicy nad Łomnicą7. Właściwa osada na Krzywej Górze powstała na wzniesieniu leżącym pomiędzy Łomniczką i Łomnicą. Ciąg powstałej zabudowy przebiegał krzywą linią w kierunku gór, stąd mogła wziąć swoją nazwę ta osada8. W wieku XVI i na początku wieku XVII na terenie obecnego Karpacza, obok już istniejących szałasów drwali i węglarzy zaczęły powstawać większe skupiska bud pasterskich na terenie Wilczej Poręby, Łomnickiego Rozdroża9 i obecnego centrum Karpacza10. W roku 1599 w Karpaczu było już dwadzieścia pięć domostw. Oprócz wypalania węgla drzewnego pierwsi mieszkańcy osady na Krzywej Górze zajmowali się również uprawą roli i łąk. Praktycznie w połowie XVII wieku kurzacy przestali pracować na terenie tej części osady i od tej pory można ich było spotkać nadal na Wilczej Porębie, w Karpaczu Górnym i Płóczkach.

I Płóczki i Karpacz zachowały swoją odrębność przez kolejne wieki do 1 kwietnia 1938 roku, kiedy to przyłączono na mocy decyzji administracyjnej najstarszą dzielnicę do Karpacza. 

  1. Maleczyński K., Z przeszłości Jeleniej Góry, Śląski Kawrtalnik Historyczny „Sobótka”,1949, s.106-110. G”unther R., Jubelb”uchelein der evangelischen Gemeide der Ortschaften Arnsdorf, Steinseiffen, Krummh”ubel, Querseiffen und Wolshau”, Hirschberg 1892,
  2. Schmidt K., Um die verchollene Orstschaft Bronsdorf im Riesengebirge, WRG nr 4 rok 1933, s.59
  3. A. Ldb. Schw. Jauer, M. fol.53b. w Neuling H., Zur Ortskunde des Hirschberger Kreises, WRG …, s.78., Schmidt K., Um die verchollene Orstschaft Bronsdorf im Riesengebirge, WRG nr 4 rok 1933, s.60.
  4. Menzel H., Ein Spaziergang in Arnsdorfs Umgegend, WRG 220… ,s.7.
  5. Landbuch des Fursten Schweidnitz und Jauer (Staatsarchiv M. fol.292a und fol.536) Hans Reitzig., Twerchseyfen- Querichseyfen-Querseiffen, Zur Geschiste eines alten Dorfes 
  6. St. A. Neues Landb. Schw. Jauer. I fol 292a. w Neuling H., Zur Ortskunde des Hirschberger Kreises, WRG …, s.78. Wernicke F., Das Hirscherger Weichbild, WRG, nr 37 1885, s.5., Schmidt K., Um die verchollene Orstschaft Bronsdorf im Riesengebirge, WRG nr 4 rok 1933, s.59
  7. Eberhardt Bruno, Krummhu”bel einst und jetz, Hirschberg 1900 r., s.1.
  8. Eberhardt Bruno, Krummhu”bel einst und jetz, Hirschberg 1900 r., s.2-3.
  9. Steć Tadeusz, Karpacz i okolice,Warszawa 1966r. s.29.
  10. Staffa Marek,Rozwój osadnictwa, w: Karkonosze polskie, pod red. Alfreda Jahna, Ossolineum 1985 s.457.